Awarie systemów kierowania ogniem torpedowym w Dziennikach Działań Bojowych
Opisane w Dziennikach Działań Bojowych U-Bootów ataki torpedowe zwykle (obok rezultatu: trafienie/chybienie) zawierały także parametry strzału. Ponadto, z każdego ataku torpedowego sporządzony był specjalny raport (Schussmeldung), który zawierał szczegółowe okoliczności ataku. Dzięki takim raportom można było później przeprowadzać analizę skuteczności, a w przypadku ataków nieudanych – określić przyczynę niepowodzenia.
Jednak najciekawsze wpisy (ze względu na tematykę tej strony) to te, które opisują nieprawidłowe działanie systemu kierowania ogniem torpedowym oraz postępowanie w takich przypadkach.
Poniżej opisano kilka przypadków ataków torpedowych przeprowadzonych przy niesprawnym systemie kierowania ogniem torpedowym.
Z obsługą sprawnego systemu kierowania ogniem można się zapoznać tutaj.
Atak U 48 na konwój HG-34F dnia 19 czerwca 1940 roku (pozycja BE 9651)
Auf ersten und zweiten Dampfer der Westreiche angelaufen. E = etwa 1200 – 1000 m.
Torpedoschuß aus Rohr I fällt nicht.
UZO Übertragung zur R.W. ausgefallen. Kabel abgesoffen. Schuß aus Rohr IV nach Vorhalttabelle. Vorhalt zu groß! Vorne vorbei!
Abgedreht. Dabei und durch das durch Warten auf Fallen der Schüsse auf etwa 500 m an Schlußschiff herangekommen. Wir hören ihn während des Ablaufens heulen. Seitlich und hinter des Geleitzug keine Sicherung. Morseverkehr.
Die marine Warnung und grüne und weiße Sterne beobachtet. Außer Sicht vom Geleitzug vorgelaufen. Der Feger steht noch vorn, läßt sich anscheinend nicht aus der Ruhe bringen.
Die Dampfer haben sich inzwischen wieder in die Formation gefunden. Wieder angelaufen.
Schuß aus Rohr III fällt auf etwa 1000 m.
Abgedreht zu Heckschuß. Nach 114 Sek. = 1600 m traf der Schuß aus Rohr III einen überlappend stehendes Schiff das weiter entfernt war. Größe etwa 6500 t. Heckschuß ist Fehlschuß, da in der Eile Vorhalt nicht in G.A. eingedreht. Abgelaufen.
Fot. 1. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 48 z 19-go czerwca 1940 roku opisujący atak na konwój HG-34F [1]
Atakuję pierwszy i drugi statek w zachodniej kolumnie konwoju. Odległość około 1200 – 1000 m.
Torpeda nie opuszcza wyrzutni I.
Łącze selsynowe pomiędzy celownikiem nocnym UZO a kalkulatorem torpedowym niesprawne. Przewód został zalany. Strzał z wyrzutni IV przy pomocy tablic. Wyznaczony kąt strzału torpedowego zbyt duży! Torpeda przechodzi przed dziobem celu!
Zawracam. Podczas wyczekiwania na zajęcie pozycji do strzału, zbliżyłem się do ostatniego statku na odległość około 500 m. Gdy nas mija, słyszymy jego syrenę. Konwój jest bez osłony po bokach i z tyłu. Statki porozumiewają się Morsem.
Widzimy wystrzelone zielone i białe flary. Wychodzimy z pola widzenia konwoju. Przed konwojem znajduje się jeden okręt eskorty, wygląda na to, że nie zwraca na nic uwagi.
Statki wracają do formacji. Ponownie atakujemy.
Strzelamy z wyrzutni III z odległości około 1000 m.
Wykonujemy zwrot aby użyć wyrzutni rufowej. Po 114 sekundach (1600 m) torpeda z wyrzutni III trafiła w dalszy parowiec (około 6500 BRT). Torpeda z wyrzutni rufowej chybiła – w pośpiechu nie wprowadzono odpowiedniego kąta odchylenia żyroskopowego. Odchodzę.
Fot. 2. Schussmeldung z ataku U 48 z 19-go czerwca 1940 roku [1]
Fot. 3. Schussmeldung z ataku U 48 z 19-go czerwca 1940 roku [1]
Fot. 4. Schussmeldung z ataku U 48 z 19-go czerwca 1940 roku [1]
Fot. 5. Schussmeldung z ataku U 48 z 19-go czerwca 1940 roku [1]
W trakcie pierwszego podejścia do ataku planowano wystrzelić dwie torpedy. Jednak jedna torpeda nie opuściła wyrzutni I (nie był to Rohrlaufer, czyli zakleszczona w wyrzutni, uruchomiona torpeda, prawdopodobnie zawiódł mechanizm spustowy). W trakcie przygotowywania drugiej torpedy do strzału (z wyrzutni IV), okazało się, że namiar z celownika nocnego UZO nie jest przekazywany do kalkulatora torpedowego (na skutek zalanego przewodu). W takiej sytuacji zarzucono użycie kalkulatora torpedowego i zdecydowano się strzelać bez odchylenia żyroskopowego (celując całym okrętem) i przy użyciu tablic. W tym celu celownik nocny UZO nastawiono na namiar 345°. Wówczas linia celowania tworzyła wraz z kursem biegnącej bez odchylenia żyroskopowego torpedy kąt 15°, równy obliczonemu kątowi strzału torpedowego. Torpedę odpalano, gdy cel znalazł się w siatce celownika nocnego. W dzienniku napisano, że kąt strzału torpedowego był zbyt duży i torpeda przeszła przed celem. Wydaje się, że w pośpiechu popełniono pomyłkę podczas odczytywania wartości z tablic: dla zapisanych w raporcie (Schussmeldung) parametrów celu (prędkość celu 9 węzłów, kąt biegu 90°), kąt strzału torpedowego powinien wynosić 13°, natomiast do ataku użyto wartości 15°. Przy zapisanej w raporcie odległości do celu (1000 m) oznacza to, że torpeda przeszła około 35 m przed dziobem celu.
Kolejny atak (godzinę później) został już przeprowadzony przy pomocy częściowo sprawnego systemu kierowania ogniem, według procedury opisanej w rozdziale II A (Feste Seite), przewidzianej właśnie na wypadek uszkodzenia łącza przekazywania namiaru z celownika/peryskopu do kalkulatora. Jako stały kąt namiaru wybrano kąt 0 (czyli celowano na przecinak sieci). Zgodnie z tą procedurą, do kalkulatora torpedowego wprowadzono parametry celu oraz wprowadzono kąt namiaru na cel równy 0. Dla tych wartości kalkulator obliczył kąt odchylenia żyroskopowego równy 16° (na bakburtę), który został automatycznie wprowadzony (poprzez odbiornik kąta odchylenia żyroskopowego w dziobowym przedziale torpedowym) do torped. Gdy cel znalazł się przed dziobem okrętu (nad przecinakiem sieci), tzn. na namiarze 0 (dla którego obliczono kąt odchylenia żyroskopowego), odpalono torpedę.
Pierwsza torpeda wystrzelona w ten sposób z wyrzutni III trafiła w norweski motorowiec Tudor.
Kolejną torpedę do tego samego celu zamierzano wystrzelić w analogiczny sposób z wyrzutni rufowej. Po wykonaniu zwrotu torpeda została wystrzelona, jednak w pośpiechu nie wydano rozkazu nakazującego nastawić na kalkulatorze torpedowym wartość namiaru równego 180° (oraz prawdopodobnie nie przełączono na rufowy odbiornik kąta odchylenia żyroskopowego). W efekcie torpeda została wystrzelona z zerowym odchyleniem żyroskopowym (a powinna być wystrzelona z odchyleniem około 12°).
Kolejne ataki torpedowe wykonane tej nocy były przeprowadzane według tej samej metody. W ciągu dnia przewód łącza przekazywania namiaru został naprawiony i ataki wykonywane w dniu następnym przeprowadzane były przy użyciu w pełni sprawnego systemu kierowania ogniem torpedowym.
Atak U 69 na nieeskortowany, brytyjski parowiec Tewkesbury dnia 21 maja 1941 roku (pozycja ES 5554)
Angriff angesetzt!
Bug rechts, Lage 90°, Vg 10 sm, Ato 3 m.
Laufzeit 52 sec = 1070 m. Ohne Anlage, da G.A.
Stellzeug unklar!
Treffer: Vorn 20.
Fot. 6. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 69 z 21-go maja 1941 roku opisujący atak na statek Tewkesbury [2]
Rozpoczynam atak!
Kąt biegu: 90°, dziób w prawo, prędkość celu 10 węzłów, głębokość biegu torpedy parogazowej 3 m.
Czas biegu torpedy 52 sek., 1070 m. Strzał bez użycia systemu kierowania ogniem torpedowym,
ponieważ niesprawne są urządzenia nastawcze kąta odchylenia żyroskopowego.
Trafienie, 20 m od dziobu.
Fot. 7. Schussmeldung z ataku U 69 z 21-go maja 1941 roku [2]
Fot. 8. Schussmeldung z ataku U 69 z 21-go maja 1941 roku [2]
Podczas tego ataku okazało się, że urządzenia nastawcze kąta odchylenia żyroskopowego są niesprawne. Oznaczało to, że obliczony przez kalkulator torpedowy kąt odchylenia żyroskopowego nie mógł być na bieżąco wprowadzany do torped. W takiej sytuacji postanowiono wykorzystać procedurę opisaną w rozdziale II B (Fester Schusswinkel), przewidzianej właśnie na wypadek takiego właśnie uszkodzenia (pomimo, że w Dzienniku Działań Bojowych znajduje się wpis: Ohne Anlage - bez użycia systemu kierowania ogniem torpedowym - Schussmeldung wyraźnie wskazuje na procedurę Fester Schusswinkel). Zgodnie z tą procedurą, do kalkulatora torpedowego wprowadzono parametry celu, a następnie kręcąc pokrętłem namiaru celu, doprowadzano do tego, że kąt odchylenia żyroskopowego równał się 0 (ta wartość kąta była wprowadzana także przez obsługę do torped). Następnie z odpowiedniej tarczy kalkulatora odczytywano wartość namiaru na cel (346°), którą przekazano na pomost. Celownik nocny UZO został ustawiany na otrzymany namiar, a gdy cel pojawił się w siatce celownika, odpalono torpedę. Atak zakończył się trafieniem w dziobową część brytyjskiego parowca Tewkesbury.
Na marginesie można dodać, że wcześniejszy atak z tego samego dnia oraz atak późniejszy (z 22 maja 1941 roku) również były przeprowadzane bez odchylenia żyroskopowego, jednak wówczas torpedy były wystrzelone w kierunku nieruchomych celów, przez co kąt strzału torpedowego wynosił 0.
Kolejny atak torpedowy z 31 maja 1941 wykonany był z użyciem kąta odchylenia żyroskopowego, co sugeruje, że do tego czasu urządzenia nastawcze torped zostały naprawione.
Atak U 109 z dnia 19 stycznia 1942 roku (pozycja BA 9965)
Angelaufen zum Mehrschuss aus Rohr II und III.
S c h u s s aus Rohr II und III:
Eingestellte Werte:
Gegnerfahrt: 8 sm/h
Gegnerlage: 80 Bug links
Entfernung: 800 m.
Rohr III Schuss nicht gefallen, da Abfeuerungslampe im Bugraum nicht aufleuchtete und B.U.-Versager.
Fehlschuss!
Beim Seitenvergleich zwischen UZO u. Vorhaltrechner wurde ein Übertragungsfehler von 5° festgestellt, der vom Schützen beim Schuss berücksichtigt werden musste. Fälschlicherweise verlegte der T.O. den Abkommpunkt nach der verkehrten Seite.
Der UZO-Kopf war während der Letzten Tage vereist, und er musste beim Vergleich gewaltsam bewegt werden. Dabei scheint sich dieser Fehler von 5° eingedreht zu haben.
[…]
Angelaufen zum Schuss aus Rohr III (Ato)
S c h u s s aus Rohr III:
Eingestellte Werte:
Gegnerfahrt: 6 sm/h
Gegnerlage: 60 Bug links
Entfernung: 800 m.
Fehlschuss!
Laufzeit: Nach 6 Min. 58 Sec. Wurde im
Boot eine Torpedodetonation wahrgenommen, wahrscheinlich ist der Torpedo nach Ablauf seiner Laufstrecke auf flachem Wasser hoch gegangen.
Dampfer muss während des Anlaufs noch mehr mit der Fahrt heruntergegangen sein. Beim Abdrehen wird sofort Rohr VI klar gemacht, es sieht aus, als hätte der Dampfer gestoppt.
S c h u s s aus Rohr VI:
Eingestellte Werte:
Gegnerfahrt: 0 sm/h
Gegnerlage: 90 Bug links
Entfernung: 500 m.
Fehlschuss!
Schuss fielt mit falschem Schusswinkel.
Die Seite war nach dem Umschalten auf Heckrohre noch nicht nachgelaufen.
[…]
Setze mich vor zum Heckschuss aus Rohr V und laufe mit einer Maschine K.F., um Gegner ganz langsam einwandern zu lassen. Gegner wandert nur sehr langsam ein. Gegner läuft höchstens 4 sm/h.
S c h u s s aus Rohr V:
Eingestellte Werte:
Gegnerfahrt: 4 sm/h
Gegnerlage: 100 Bug links
Entfernung: 1500 m.
eingest. Tiefe am Torpedo = 2 m.
Auch dieser Schuss trifft nicht; obwohl die Schussunterlagen genau ermittelt waren.
Dieser Anlauf wurde mit festem Schusswinkel vom UZO geschossen. Wie später festgestellt, ist vom T.W.L. falscher Seitenwert am Vorhaltrechner abgelesen und an den T.O. gemeldet worden.
Auch dieser Torpedo muss zu allem Überfluss am Ende seiner Laufstrecke detoniert sein, denn im Boot wurde etwa nach 6 Min. eine Detonation wahrgenommen.
Ich gebe nun kein Vertrauen mehr zur Feuerleitanlage und ich entschliesse mich zu einem Schuss über den Netzabweiser mit festem Schusswinkel und festrer Seite 0°.
Setze mich etwas ab und vor zum nächsten Anflauf. Bb. Voraus ein weisses Licht, kommt schnell näher. Schmale Silhouette ist zu erkennen. Muss schnell zum nächsten Anlauf andrehen. Der Dampfer muss fallen!!
S c h u s s aus Rohr I über Netzabweiser:
Bin bis auf 500 m an den Dampfer herangegangen. Eingestellte Werte:
Gegnerfahrt: 4 sm/h
Gegnerlage: 90 Grad, Bug links
Entfernung: 500 m.
eingest. Tiefe am Torpedo = 3 m. da hohe lange Dünung.
Torpedo kommt nach 100 m aus des Wasser, läuft ein Stück als Oberflächenläufer und geht kurz vor dem Dampfer auf Tiefe.
Auch dieser Torpedo traf sein Ziel nicht.
Vermute, dass er den Dampfer untersteuert hat.
[…]
UZO überholt. Feuerleitanlage überprüft.
[…]
Aufgetaucht. Nochmals UZO an Hand der Nullmarke am Bug kontrolliert. Dabei festgestellt: UZO steht in Nullstellung in Mittschiffsrichtung. Fehler muss als in Übertragung vom UZO zum Vorhaltrechner liegen. Ausser Ausfall der Seitenübertragung ist Anlage klar.
Fot. 9. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 109 opisujący atak z 19-go stycznia 1942 roku [3]
Fot. 10. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 109 opisujący atak z 19-go stycznia 1942 roku [3]
Fot. 11. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 109 opisujący atak z 19-go stycznia 1942 roku [3]
Fot. 12. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 109 opisujący atak z 19-go stycznia 1942 roku [3]
Przygotowuję się do strzału wielokrotnego z wyrzutni II I III.
Strzał z wyrzutni II i III:
Parametry ataku:
prędkość celu: 8 węzłów
kąt biegu: 80, dziób w lewo
odległość: 800 m.
Torpeda nie opuszcza wyrzutni III, ponieważ lampka odpalania w dziobowym przedziale torpedowym się nie zaświeciła oraz zawiodło ustne przekazywanie rozkazów.
Pudło!
Podczas sprawdzania poprawności przekazywanego namiaru pomiędzy celownikiem nocnym UZO a kalkulatorem torpedowym stwierdzono przesunięcie o wartości 5°. Podczas strzału, na to przesunięcie powinna zostać wzięta przez celowniczego poprawka. Niestety celowniczy odłożył poprawkę w przeciwną stronę.
Głowica kolumny celowniczej UZO zamarzała w ciągu ostatnich dni, i podczas celowania wymagane jest użycie znacznej siły. Wówczas pojawiło się owo przesunięcie o 5°.
[…]
Przygotowuję się do strzału z wyrzutni III (torpeda parogazowa)
Strzał z wyrzutni III:
Parametry ataku:
prędkość celu: 6 węzłów
kąt biegu: 60, dziób w lewo
odległość: 800 m.
Pudło!
Po 6 minutach 58 sekundach wewnątrz okrętu słuchać detonację, prawdopodobnie torpeda po zakończeniu swojego biegu eksplodowała na płyciźnie.
Podczas naszego ataku parowiec musiał zmniejszać swoją prędkość. Gdy w trakcie zwrotu przygotowujemy wyrzutnię VI do strzału, wygląda na to, że parowiec się zatrzymał.
Strzał z wyrzutni VI:
Parametry ataku:
prędkość celu: 0 węzłów
kąt biegu: 90, dziób w lewo
odległość: 500 m.
Pudło!
Strzał padł z błędnym kątem odchylenia żyroskopowego.
Po przełączeniu się na wyrzutnie rufowe, kalkulator nie zdążył uaktualnić namiaru celu.
[…]
Wyprzedzam cel aby zająć pozycję do strzału rufowego z wyrzutni V, a następnie płynąc na jednym silniku z prędkością Mała-Naprzód pozwalam mu się zbliżyć. Cel zbliża się bardzo powoli, z prędkością najwyżej 4 węzłów.
Strzał z wyrzutni V:
Parametry ataku:
prędkość celu: 4 węzły
kąt biegu: 100, dziób w lewo
odległość: 1500 m.
głębokość biegu torpedy: 2 m.
Także ta torpeda pudłuje, pomimo dokładnie określonych parametrów celu.
Podczas tego ataku strzelaliśmy ze stałym kątem odchylenia żyroskopowego przy użyciu celownika nocnego UZO. Jak się później okazało, operator kalkulatora torpedowego odczytał z kalkulatora i przekazał celowniczemu nieprawidłową wartość namiaru.
Także ta torpeda musiała eksplodować po zakończeniu swojego biegu, bowiem po około 6 minutach usłyszeliśmy detonację.
Straciłem całkowicie zaufanie do systemu kierowania ogniem torpedowym i zamierzam teraz celować metodą „na przecinak sieci“ - ze stałym kątem odchylenia żyroskopowego oraz przy stałym namiarze celu 0°.
Wyprzedzam cel przed kolejnym atakiem. Z przodu, na bakburcie pojawiło się białe światło, zbliża się szybko. Rozpoznano smukłą sylwetkę. Muszę szybko zawracać do kolejnego ataku. Ten parowiec musi zatonąć!!
Strzał z wyrzutni I na przecinak sieci:
Zbliżyłem się do celu na odległość 500 metrów. Parametry ataku:
prędkość celu: 4 węzły
kąt biegu: 90, dziób w lewo
odległość: 500 m.
głębokość biegu torpedy: 3 m ze względu na wysoką falę
Po około 100 metrach torpeda wychodzi na powierzchnię wodę, przez jakiś czas biegnie po powierzchni, zanurza się tuż przed celem.
Także ta torpeda nie trafia w cel.
Prawdopodobnie torpeda przeszła pod parowcem.
[…]
Celownik nocny UZO i system kierowania ogniem sprawdzone.
[…]
Wynurzenie. Po raz kolejny sprawdzono, że celownik nocny UZO ustawiony na namiar 0 wskazuje idealnie dziób okrętu. Oznacza to, że błąd musi tkwić w systemie transmisji namiaru pomiędzy celownikiem UZO a kalkulatorem torpedowym. Pozostałe elementy systemu kierowania ogniem torpedowym są sprawne.
19 stycznia 1942 roku, u południowych wybrzeży Nowej Szkocji, U 109 pięciokrotnie zaatakował niezidentyfikowany statek.
Podczas pierwszego ataku zamierzano wystrzelić dwie torpedy.
Pierwsza z nich nie została odpalona ponieważ zawiódł system elektrycznego odpalania torped, nie zapaliła się także lampka informująca o odpaleniu (w reakcji na zapalenie lampki, obsługa wyrzutni powinna odpalić torpedę ręcznie). Funkcjonalność lampek sygnalizacyjnych była zdublowana przekazywaniem rozkazów przez rurę głosową lub telefon łączności wewnętrznej (B.Ü. - Befehl Übertragung, np. Rohr eins... los!). Jednak w tym przypadku głosowe przekazywanie rozkazów także zawiodło.
Natomiast druga torpeda chybiła celu ponieważ do kalkulatora przekazany został niewłaściwy namiar celu. Wskutek uszkodzenia systemu przekazywania namiaru z celownika nocnego UZO do kalkulatora torpedowego, przekazana do kalkulatora wartość różniła się o 5° od wartości rzeczywistej, wskazywanej przez UZO. Usterka ta została wykryta przed atakiem, więc błąd zamierzano skompensować przez odpowiednie ustawienie celownika. Jednak w trakcie ataku Pierwszy Oficer odłożył poprawkę w niewłaściwą stronę, wskutek czego błąd nie został skompensowany, ale powiększony do wartości 10°, co spowodowało obliczenie niewłaściwego kąta odchylenia żyroskopowego.
Wystrzelona w czasie drugiego ataku torpeda parogazowa chybiła celu, ze względu na niewłaściwe parametry celu (zbyt duża prędkość).
Trzeci atak miał być przeprowadzony z wyrzutni rufowej. Po ustawieniu się rufą w kierunku przeciwnika i przełączeniu się na wyrzutnie rufowe (połączenie kalkulatora torpedowego z odbiornikiem kąta odchylenia żyroskopowego w rufowym przedziale torpedowym oraz przełączenie paralaksy na wyrzutnie rufowe), celownik UZO obrócono w kierunku rufy, aby uchwycić cel i wystrzelono torpedę. Niestety ze względu na elektro-mechaniczną konstrukcję kalkulatora, gwałtowna zmiana namiaru o około 180° wymagała około 20 sekund, aby serwomechanizmy wewnątrz kalkulatora ustawiły nową wartość namiaru. Torpeda została wystrzelona zanim to nastąpiło, przez co biegła z niewłaściwym kątem odchylenia żyroskopowego.
Czwarty atak został przeprowadzany również z wyrzutni rufowej. Tym razem, z uwagi na błędy w przekazywaniu namiaru, postanowiono wykorzystać procedurę strzału torpedowego z częściowo sprawnym systemem kierowania ogniem torpedowym opisaną w rozdziale II B (Fester Schusswinkel) – strzał ze stałym kątem odchylenia żyroskopowego. W tym przypadku do kalkulatora były wprowadzane odpowiednie parametry ruchu celu, a następnie odpowiednio modyfikując namiar celu (przy pomocy pokrętła wprowadzania namiaru celu) doprowadzano do tego, że kalkulator obliczał nakazany kąt odchylenia żyroskopowego (który był równocześnie wprowadzony do torped). Wówczas odczytywano z kalkulatora namiar celu, na który należy nastawić celownik nocny UZO lub peryskop. Gdy w siatce ustawionego poprawnie celownika nocnego lub peryskopu pojawiał się cel, należało wystrzelić torpedę. W trakcie tego ataku operator kalkulatora torpedowego odczytał z kalkulatora niewłaściwą wartość, wskutek czego celownik został ustawiony w złym kierunku, a torpeda odpalona w niewłaściwym momencie.
Podczas piątego ataku postanowiono nie korzystać z celownika UZO (aby wyeliminować wszelkie pomyłki związane z jego obsługą). Zamiast tego wykorzystano procedurę opisaną w rozdziale II A (Feste Seite) – strzał przy stałym namiarze na cel, równym 0. Innymi słowy torpeda miała zostać odpalona gdy cel przejdzie nad przecinakiem sieci. Do kalkulatora torpedowego wprowadzono wartość namiaru 0 oraz parametry ruchu celu. Obliczony kąt odchylenia żyroskopowego został wprowadzony do torped. W tym przypadku torpeda wskutek nieprawidłowego działania aparatu zanurzania przeszła pod celem.
W trakcie późniejszego przeglądu systemu kierowania ogniem torpedowym stwierdzono, że system przekazywania namiaru celu z celownika nocnego UZO do kalkulatora torpedowego jest niesprawny, natomiast pozostała część systemu funkcjonuje prawidłowo.
Atak U 123 na nieeskortowany, brytyjski parowiec Cyclops dnia 12 stycznia 1942 roku (pozycja CB 1663)
Bei den guten Unterlagen schieße ich ein A-to bei Lage 85° und vg= 9 sm aus Rohr III. Vorkante Schornstein abgekommen. Durch Versagen der elektrischen Abfeuerung fält der Schuss 3 sec später von Hand. Treffer nach 96 sec hinter dem Schornstein.
Fot. 13. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 123 z 12-go stycznia 1942 roku opisujący atak na statek Cyclops [4]
Posiadając precyzyjne parametry ruchu celu strzelam torpedę parogazową z wyrzutni III, kąt biegu 85°, prędkość celu 9 węzłów. Punkt celowania – przednia krawędź komina. Z powodu niesprawności elektrycznego systemu odpalania, torpeda została odpalona ręcznie 3 sekundy później. Trafienie po 96 sekundach tuż za kominem.
W czasie tego ataku na brytyjski parowiec Cyclops, na skutek niesprawności systemu odpalania, torpedę odpalono ręcznie w reakcji na zapalenie się lampki sygnalizacyjnej lub też komendę głosową (w tym przypadku zadziałała procedura, która zawiodła podczas pierwszego ataku U 109).
Atak U 123 z dnia 23 marca 1942 roku (pozycja CB 8172)
Es ist ein ganz moderner Motortanker mit kurzen Masten u. niedrigem, dicken Schornstein. Änlich “Norness” u. ich schätzte ihn auf 9500 brt. Auf eine e = 500 – 600 m schiesse ich einen Bug ato, Tiefe 3 m, vg = 10,5 sm, Lage 70°, Da der Horchraum meldet: Torpedo läuft, drehe ich hart ab nach St.B. Fehlschuss war auf die geringe E unmöglich. Es erfolgt nichts. Da meldet der Bugraum: Rohrläufer! Durch B.Ü. Fehler war es untergeschnitten, denn sonst hätte ich bei Lage 80° oder 90° noch einen 2. Aal schiessen können, der fertig war. Ich drehe nun hart weiter, um einen ebenfalls fertigen Heckaal zu schiessen. Da ich jedoch nun auf etwa 300 m breit zum Tanker lag, hatte er mich endlich doch gesehen und drehte hart ab nach St.B., Lage 180°. Befehle: Halt, sichern. Nach einiger Zeit wird gemeldet, dass Rohr V. Schuss gefallen ist. Der Gast hatte selbständig von Hand losgemacht, weil er auf das „Los“ wartete und glaubte es im Sprachrohr gehört zu haben. Auf den Befehlsgeber hatte er nicht geachtet. Der Aal sauste also irgendwohin in die Gegend. Der Rohrläufer war ¼ m im Rohr vorgerutscht und wurde dann mit Minenausstoss ausgestossen.
Fot. 14. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 123 opisujący atak z 23-go marca 1942 roku [5]
Całkiem nowy tankowiec motorowy, niskie maszty i niski, szeroki komin. Podobny do “Norness”, szacuję go na 9500 BRT. Z odległości 500-600 metrów odpalam z dziobowej wyrzutni torpedę parogazową: głębokość biegu 3 m, prędkość celu 10,5 węzła, kąt biegu 70°. Gdy hydroakustyk melduje: „torpeda biegnie normalnie“, wykonuję ostry zwrot na sterburtę. Nie sposób chybić z takiej małej odległości. Nic się nie dzieje. Meldunek z dziobowego przedziału torpedowego: „torpeda z uruchomionym silnikiem utknęła w wyrzutni!“. Z powodu nieporozumienia w przekazywaniu rozkazów, okręt wykonał zbyt duży zwrot, aby wystrzelić drugą torpedę do celu znajdującego się pod kątem biegu 80° lub 90°. Kontynuuję zwrot, aby wystrzelić torpedę z wyrzutni rufowej. Znajdując się teraz w odległości około 300 metrów, pokazuję tankowcowi długą sylwetkę, więc w końcu mnie dostrzegli i wykonali zwrot na sterburtę, ustawiając się pod kątem biegu 180°. Wydaję rozkaz: przerwać atak, zabezpieczyć wyrzutnie. Po chwili nadchodzi meldunek, że z wyrzutni nr V odpalono torpedę. Okazało się, że obsługa wyrzutni odpaliła torpedę ręcznie, ponieważ oczekiwała komendy „Pal“ i wydawało się jej, że ją usłyszeli przez rurę głosową. Nie zwracano uwagi na telegraf do przekazywania rozkazów. Torpeda pomknęła w donikąd. Torpeda z wyrzutni dziobowej utknęła w niej po przebyciu ¼ m i została usunięta przy pomocy instalacji do stawiania min.
Podczas tego ataku nastąpiło niezamierzone odpalanie torpedy z rufowej wyrzutni w wyniku nieporozumienia podczas przekazywania rozkazów. Obsługa wyrzutni oczekując na rozkaz odpalenia nie zarejestrowała rozkazu zabezpieczenia wyrzutni. Usłyszawszy przez rurę głosową komendę podobną do “Los!”, ręcznie odpaliła torpedę. Uwagę zwraca nawiązanie do telegrafu do przekazywania rozkazów, w który wyposażone były starsze U-Booty.
Atak U 123 z dnia 2 kwietnia 1942 roku (pozycja DC 1196)
Schuss Rohr VI. bei Lage 100°. Da die vg mir doch noch geringer schien, kam ich achterer Mast ab. Da viel auch noch die elektrische Abfeuerung aus und der Schuss fiel 3 sec zu spät von Hand. Die Visierlinie zeigte auf den Schornstein. Da es ein grosser Winkel war hatte ich sofort das Gefühl eines Fehlschusses und befehl auf Artilleriegefechtsstationen. Der Aal steuerte jedoch richtig den Winkel ein und nach 40 sec meldete der Horcher, dass Torpedogeräusch ausgesetzt hat, ohne Aufschlag zu hören. Es war genau die Schussentfernung. Die Schussauswertung ergab, dass der Aal hätte treffen müss. Es war der Tanker „Liebre“ von 7057 Brt, der nach Gröner 10 sm läuft. Alle Fehler, wie falsche vg, Lage kann stumpfer gewesen sein und Parallaxfehler durch falsche E ergeben eine Treffpunktsverlegung nach vorne. Bei dem achteren abkommpunkt und der Abfeuerungsverzögerung hätte es sich also günstig auswirken müssen. Da der Horcher bei den übrigen Fehlschüssen die Torpedos bis zum Ende der Laufstrecke horchte, hier aber nach 40 sec nichts mehr, vermute ich, dass der Tanker ein Netz gehabt haben muss.
Fot. 15. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 123 opisujący atak z 2-go kwietnia 1942 roku [5]
Strzał z wyrzutni nr VI, kąt biegu 100°. Ponieważ w ostatniej chwili wydało mi się, że prędkość celu jest jeszcze mniejsza, przeniosłem punkt celowania na tylny maszt. Z powodu awarii elektrycznego odpalania torpedy, torpeda została odpalona ręcznie z 3 sekundowym opóźnieniem. Na celowniku był wówczas komin tankowca. Z powodu zbyt dużego kąta odchylenia żyroskopowego byłem przekonany, że torpeda chybi, rozkazałem więc obsadzić działo pokładowe. Okazało się jednak, że torpeda weszła na właściwy kurs i po 40 sekundach hydroakustyk zameldował, że przestał słyszeć silnik torpedy, nie słyszał także uderzenia. Było to dokładnie po czasie odpowiadającym odległości do celu. Analiza ataku wykazała, że torpeda musiała trafić w cel. Był to tankowiec „Libre“ o pojemności 7057 Brt, według Grönera mogący płynąć z prędkością 10 węzłów. Wszystkie błędy typu niewłaściwa prędkość celu, zbyt duży kąt biegu celu oraz niewłaściwa poprawka paralaksy wynikająca ze złej odległości do celu przesuwały punkt trafienia torpedy przed cel. Przesunięcie punktu celowania ku rufie celu oraz opóźnienie w odpaleniu torpedy było dla nas pomyślne. Ponieważ hydroakustyk w przypadku poprzednich chybionych strzałów słyszał silniki torped aż do końca ich biegu, a w tym przypadku przestał cokolwiek słyszeć po 40 sekundach, zakładam, że tankowiec został wyposażony w sieci przeciw-torpedowe.
W przypadku tego ataku, z powodu niesprawności systemu elektrycznego odpalania torped, została ona odpalona ręcznie z 3 sekundowym opóźnieniem. Według Kptlt. Hardegena torpeda powinna trafić w cel (którego prędkość początkowo przeszacował, ale zmiana punktu celowania w ostatniej chwili oraz przypadkowe opóźnienie wystrzelenia torpedy miało skompensować ten błąd), jednak przeszkodzić temu miały sieci przeciw-torpedowe zainstalowane na tankowcu.
Atak U 172 na nieeskortowany, brytyjski parowiec Fort Chilcotin dnia 24 lipca 1943 roku (pozycja FB 1517)
Fangschuß Rohr I: G 7a, vt = 40, Tiefe = 5, E = 1000 m.
Fehlschuß in-folge Ausfalls der Seitenübertagung Standsehrohr-Vorhaltrechner, die kurz vorher noch kontrolliert war. Schuß fiel infolgedessen mit falschem Schußwinkel.
Fot. 16. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 172 z 24-go lipca 1943 roku opisujący atak na statek Fort Chilcotin [6]
Strzał dobijający z wyrzutni I: torpeda parogazowa, prędkość torpedy 40 węzłów, głębokość biegu torpedy 5 m, odległość 1000 m.
Torpeda chybiła z powodu niesprawności systemu przekazywania namiaru celu z peryskopu bojowego do kalkulatora torpedowego. Torpeda została wystrzelona z niewłaściwym kątem odchylenia żyroskopowego.
Ten atak torpedowy (na brytyjski parowiec Fort Chilcotin, który odłączył się od konwoju JT-2) się nie powiódł, ponieważ z powodu niewykrytego uszkodzenia systemu przekazywania namiaru, do kalkulatora torpedowego został wprowadzony niewłaściwy namiar celu, a to przełożyło się na niewłaściwy kąt odchylenia żyroskopowego torpedy.
Atak U 482 na konwój HX-305 dnia 8 września 1944 roku (pozycja AM 5387)
Im Boot wird mit blossem Ohr starkes Rauschen gehört, genau wie am 2.9. als der Geleitzug überlief.
Mehrere Horchpeilungen achteraus und in 30, 50, 80 Grad, Dampfergeräusche.
Auf Gefechtsstationen, Auf Sehrohrtiefe.
Im Angriffssehrohr nur eben Schattenmassen auszumachen. Übergangen auf Zentralsehrohr. Hier ist Helligkeit für Unterwasserangriff, ausreichend. Boot steht tatsächlich wieder mitten in Einlaufgeleit, auf gleichen Kurse mitlaufend die nächststehenden Dampfer sind gut auszumachen ein Gesamtüberblick über Formation und Stärke Geleit jedoch nicht zu gewinnen.
Schuss aus Rohr III (Ato) auf Frachter 5000 BRT
Schussunterlagen: Tiefe 6, Torpedogeschw. 40,
Vg. 8, Lage rechts 110 E. -8,
Abkommpunkt Mitte, Pi I
Treffer 0 min. 42 sec. Treffer nicht beobachtet.
Schuss aus Rohr I (T 3) auf Frachter 5000 BRT.
Schussunterlagen: Tiefe 6, Vg 8, Lage links 120,
E.-8 Abkommen Mitte, MZ ein.
Fehlschuss da am Vorhaltrechner noch Torp. Geschw. 40 eingestellt war. Fehler von mir, da bei Wertegeben vergessen.
Fot. 17. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 482 z 8-go września 1944 roku opisujący atak na konwój HX-305 [7]
Wewnątrz okrętu, gołym uchem słychać głośne odgłosy, takie same jak 2 września, gdy byliśmy mijani przez konwój.
Wiele namiarów hydroakustycznych od rufy oraz na 30, 50 i 80°, odgłosy parowców.
Na stanowiska bojowe, na peryskopową.
Przez peryskop bojowy widać tylko ciemne cienie. Przechodzę na peryskop wachtowy w centrali. Jasność obrazu jest wystarczająca do ataku w zanurzeniu. Jesteśmy w samym środku konwoju zmierzającego na wschód. Konwój idzie stałym kursem, można łatwo rozróżnić najbliższe parowce, ale nie mogę rozpoznać formacji i wielkości całego konwoju.
Strzał z wyrzutni III (torpeda parogazowa) do frachtowca o pojemności 5000 Brt
Parametry ataku: głębokość biegu torpedy 6 m, prędość torpedy 40 węzłów
prędkość celu 8 węzłów, kąt biegu 110, dziób w prawo, odległość 800 m
punkt celowania śródokręcie, zapalnik Pi 1
Trafienie po 42 sekundach, nic nie zaobserwowano.
Strzał z wyrzutni I (torpeda elektryczna) do frachtowca o pojemności 5000 Brt
Parametry ataku: głębokość biegu torpedy 6, prędkość celu 8, kąt biegu 120, dziób w lewo
odległość 800 m, punkt celowania śródokręcie, zapalnik magnetyczny
Torpeda chybiła, ponieważ na kalkulatorze torpedowym wciąż była nastawiona prędkość torpedy 40 węzłów. Błąd popełniony przeze mnie, ponieważ zapomniałem podać poprawnej wartości.
W trakcie tego ataku, pierwsza torpeda (parogazowa) została wystrzelona z prędkością 40 węzłów. Taka też wartość prędkości torpedy została wprowadzona do kalkulatora torpedowego. Ponieważ nie zaobserwowano trafienia, postanowiono wystrzelić drugą torpedę – tym razem elektryczną, która poruszać się mogła jedynie z prędkością 30 węzłów. Mniejszej wartości prędkości torpedy jednak na skutek zapomnienia nie wprowadzono do kalkulatora, wobec czego obliczony kąt strzału torpedowego był zbyt mały (β ≈ 10° zamiast ≈ 13°) i torpeda przeszła za rufą celu.
Atak U 518 na nieeskortowany, brazylijski motorowiec Brasiloide dnia 18 lutego 1943 roku (pozycja FJ 8524)
10.02.43
In der Torpedofeuerleitanlage ist die Seitenübertragung vom UZO zum Tvhre endgültig ausgefallen, die schon seit Tagen andauernden Versuche, die Störungen zu beheben, blieben erfolglos.
Fot. 18. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 518 z 10-go lutego 1943 roku opisujący uszkodzenie systemu kierowania ogniem torpedowym [8]
Część systemu kierowania ogniem torpedowym odpowiedzialna za przekazywanie wartości namiaru celu z celownika nocnego UZO do kalkulatora torpedowego uległa awarii. Podejmowane w ciągu ostatnich dni próby naprawy są nieskuteczne.
18.02.43
Angelaufen zum Buganlauf. Wegen Ausfall der Seitenübertragung vom UZO zum Tvhre muß mit fester Seite geschoseen werden.
[…]
Zweierfächer aus Rohr I u. IV.
Feste Seite 0, Vg. 12, Gamma links 80, E 3000, Tiefe 2.
Fot. 19. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 518 z 18-go lutego 1943 roku opisujący atak na statek Brasiloide [8]
Fot. 20. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 518 z 18-go lutego 1943 roku opisujący atak na statek Brasiloide [8]
Podchodzę do ataku z wyrzutni dziobowych. Z powodu awarii systemu przekazywania namiaru celu z celownika nocnego UZO do kalkulatora torpedowego, jestem zmuszony wystrzelić torpedę przy stałym namiarze celu.
[…]
Salwa podwójna z wyrzutni I I IV.
Stały namiar 0, prędkość celu 12, kąt biegu 80, dziób w lewo, odległość 3000, głębokość biegu torpedy 2.
Z powodu uszkodzenia systemu przekazywania namiaru celu z celownika nocnego UZO do kalkulatora torpedowego podczas ataku (na brazylijski motorowiec Brasiloide) wykorzystano procedurę opisaną w rozdziale II A (Feste Seite) – strzał przy stałym namiarze na cel, równym 0. Do kalkulatora torpedowego wprowadzono wartość namiaru 0 oraz parametry ruchu celu, a obliczony kąt odchylenia żyroskopowego został wprowadzony do torped. Torpedy zostały odpalone gdy cel znalazł się w siatce celownika nocnego UZO ustawionego na namiar 0.
Atak U 615 na nieeskortowany, brytyjski motorowiec Empire Star dnia 23 października 1942 roku (pozycja BD 3984)
rw. 20° Dampfer, Bug rechts 0-5° Abstand 8 sm, kommt schnell näher
getaucht zum Angriff
rw. 30° Bug rechts 20° 6 sm ab, Gegner steuert S, Fahrt 12-14 sm
Fueuerleitanlage ausgefallen
Entschluß: 4er Fächer auf wertvollen Dampfer
Schuß mit fester Seite
4er Fächer mit feseter Seite
Nach 61 sec. Heller metall. Schlag im ganzen Boot gehört, vermutl. Pi-Versager. Nach 67 sec
Treffer Heck, nach 20 sec weitere Explosion.
Gegner ist Schiff der “Sydney-Star” Klasse.
[…]
Fangschuß aus Rohr V mit festem Schußwinkel, Fehl, da durch BÜ-Fehler 20° falsche Einstellung.
Fot. 21. Wpis w Dzienniku Działań Bojowych U 615 z 23-go października 1942 roku opisujący atak na statek Empire Star [9]
Parowiec na namiarze rzeczywistym 20°, kąt biegu 0-5°, dziób w prawo, odległość 8 mil morskich, zbliża się szybko, zanurzam się do ataku.
Parowiec na namiarze rzeczywistym 30°, kąt biegu 20°, dziób w prawo, odległość 6 mil morskich, cel idzie kursem południowym z prędkością 12-14 węzłów.
Awaria systemu kierowania ogniem torpedowym.
Decyzja: salwa poczwórna do tego wartościowego celu
Strzał przy stałym namiarze na cel
Poczwórna salwa przy stałym namiarze na cel
Po 61 sekundach wewnątrz okrętu słychać odgłos metalicznego uderzenia, prawdopodobnie niesprawny zapalnik uderzeniowy. Po 67 sekundach trafienie w rufę, po następnych 20 sekundach kolejna eksplozja.
Cel to statek typu “Sydney-Star”
[…]
Strzał dobijający z wyrzutni V przy stałym namiarze na cel, pudło, z powodu błędu podczas przekazywania rozkazów, ustawiono niewłaściwą wartość 20°.
Podczas ataku torpedowego na brytyjski motorowiec Empire Star okazało się, że niesprawny jest system kierowania ogniem torpedowym. Z tego powodu wykorzystano procedurę opisaną w rozdziale II A (Feste Seite) – strzał przy stałym namiarze na cel (co sugeruje, że uszkodzony był system przekazywania namiaru na cel z peryskopu do kalkulatora torpedowego). Strzał dobijający z wyrzutni torpedowej chybił celu, ponieważ do kalkulatora wprowadzono nieprawidłową wartość 20° (prawdopodobnie chodzi o ręcznie wprowadzaną wartość namiaru celu).
Źródła:
[1] Dziennik Działań Bojowych z 6-go patrolu U 48
[2] Dziennik Działań Bojowych z 3-go patrolu U 69
[3] Dziennik Działań Bojowych z 4-go patrolu U 109
[4] Dziennik Działań Bojowych z 7-go patrolu U 123
[5] Dziennik Działań Bojowych z 8-go patrolu U 123
[6] Dziennik Działań Bojowych z 5-go patrolu U 172
[7] Dziennik Działań Bojowych z 1-go patrolu U 482
[8] Dziennik Działań Bojowych z 2-go patrolu U 518
[9] Dziennik Działań Bojowych z 1-go patrolu U 615